Wiedeń
Na mapach:
| Wiedeń | ||||
|
||||
 Widok na miasto z Kahlenbergu |
||||
| Dewiza: brak | ||||
| Państwo |  Austria |
|||
| Kraj związkowy | Wiedeń | |||
| Burmistrz | Michael Häupl | |||
| Powierzchnia | 414,89 km² | |||
| Położenie | 48° 13' N 16° 22' E |
|||
| Wysokość | 174 m n.p.m. | |||
| Ludność (I 2008) • liczba ludności • gęstość • aglomeracja |
1 714 142[1] 4 131,0 os./km² 2 419 000[2] |
|||
| Nr kierunkowy | 01 | |||
| Kod pocztowy | 1010–1239, 1400, 1450 | |||
| Tablice rejestracyjne | W | |||
| Podział miasta | 23 dzielnice | |||
| Miasta partnerskie |  Belgrad (Serbia)
|
|||
|
Położenie na mapie Austrii
  Wiedeń
|
||||
 |
||||
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
||||
| Strona internetowa miasta |
Wiedeń (niem. Wien, dialekt Wean) – stolica i największe miasto Austrii. Znajduje się w północno-wschodniej części kraju, nad Dunajem. Jest miastem statutarnym, tworząc jednocześnie odrębny kraj związkowy.
Wiedeń jest ośrodkiem administracyjnym, przemysłowym, handlowo-usługowym, akademickim, turystycznym i kulturalnym o znaczeniu międzynarodowym. Jest siedzibą austriackich urzędów centralnych (w tym parlamentu, prezydenta i rządu), związków wyznaniowych działających na terenie Austrii, a także licznych przedsiębiorstw, stowarzyszeń, organizacji i uczelni wyższych. Vienna International Centre jest jednym z czterech kompleksów, w których ulokowane są instytucje Organizacji Narodów Zjednoczonych. Swoje siedziby w Wiedniu mają również OBWE oraz OPEC. W skali kraju miasto stanowi najważniejszy węzeł drogowy i kolejowy oraz lotniczy.
Został założony ok. 500 r. p.n.e. jako osada celtycka. W 15 r. p.n.e. stał się rzymskim posterunkiem granicznym. Prawa miejskie uzyskał w 1221, stając się jednym z największych i najważniejszych miast Rzeszy Niemieckiej, a po jej upadku – stolicą Cesarstwa Austriackiego, a następnie Austro-Węgier. W 1918 stał się stolicą Republiki Austrii.
Historyczne centrum miasta, pełne zabytków ze wszystkich epok historycznych z przewagą XIX-wiecznego historyzmu i secesji przełomu XIX i XX w., zostało w 2001 wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Ze względu na bogactwo atrakcji, należy do najchętniej odwiedzanych miast Europy.
Według danych ze stycznia 2011 liczba ludności miasta wynosi 1 714 142 osób (1. miejsce w Austrii), natomiast powierzchnia – 414,89 km² (również 1. miejsce w Austrii). Wiedeń oficjalnie podzielony jest na 23 dzielnice. Obszar metropolitalny Wiednia liczy, według danych z 2008 ok. 2 419 000 mieszkańców.
Wiedeń, według raportu amerykańskiego Mercera[3], oceniającego 221 najważniejszych metropolii, jest miastem o najwyższej jakości życia na świecie. W rankingu oceniano m.in. sytuację ekonomiczną, stan środowiska naturalnego, wskaźnik przestępczości, dostęp do oświaty i kultury oraz jakość służby zdrowia. Austriacka stolica uzyskała 108,6 pkt (pozycję miasta ustalano w odniesieniu do Nowego Jorku, któremu przypisano ranking 100,0) zaś 2. i 3. miejsca zajęły szwajcarskie Zurych i Genewa.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Założony ok. 500 p.n.e., Wiedeń był pierwotnie celtycką osadą. W 15 p.n.e., miasto pełniło funkcję rzymskiego posterunku granicznego (Vindobona) strzegącego Imperium Rzymskie przed najazdami germańskich plemion z północy.
W 1221 Wiedeń uzyskał prawa miejskie. We wczesnym Średniowieczu miasto rządzone było przez dynastię Babenbergów. W 1440 rządy objęła dynastia Habsburgów. Za ich rządów Wiedeń stał się stolicą Świętego Cesarstwa Rzymskiego, siedzibą biskupstwa, centrum naukowym i kulturalnym. W czasie panowania Rudolfa IV Założyciela (1358–1365) rozpoczęła się budowa katedry Św.Szczepana, utworzono uniwersytet. Od połowy XVI wieku zaczęto rozbudowywać fortyfikacje miejskie z powodu ciągłego zagrożenia ze strony tureckiej. W XVI i XVII wieku, dwukrotnie zdołano odeprzeć ataki Turków, również dzięki pomocy ze strony Polski (Odsiecz Wiedeńska). W XVI wieku w Wiedniu rozpoczął się okres reformacji. W 1679 miasto dotknęła epidemia zarazy, która pochłonęła życie około 70 tys. mieszkańców.
Po serii klęsk, które nawiedziły miasto, w XVIII wieku rozpoczął się tzw. "złoty okres" w historii miasta. Znacznie rozwinął się handel, przemysł, kultura i sztuka. W latach 1814–1815 w Wiedniu obradował kongres wiedeński, na którym to ustalono nowy ład w Europie. W okresie Wiosny Ludów, w 1848 doszło do licznych manifestacji społecznych w mieście, mieszkańcy domagali wprowadzenia reform w kraju. Wkrótce po tym władzę objął Franciszek Józef I, który to doprowadził do utworzenia monarchii austro-węgierskiej w 1867. W owym czasie zlikwidowano mury obronne, by na ich miejscu zbudować reprezentacyjną ulicę miasta, Ringstrasse. Wówczas też powstało wiele budowli, które do dziś pełnią swą reprezentacyjną funkcję.
W 1918, po zakończeniu I wojny światowej, Wiedeń stał się stolicą republiki austriackiej. W latach 20 i 30 XX wieku stolica Austrii była bastionem socjalizmu, wtedy też uzyskała przydomek "Czerwony Wiedeń". W 1938, do Wiednia triumfalnie wkroczył Adolf Hitler, który przekonywał Austriaków o znaczeniu Austrii dla Rzeszy. W tymże roku nastąpił też Anschluss Austrii, przez co Wiedeń utracił funkcję stolicy na rzecz Berlina, by stać się prowincjonalnym miastem na rubieżach Rzeszy.
W 1945 udana ofensywa przeprowadzona przez Związek Radziecki pozwoliła na przejęcie Wiednia z rąk nazistów. Po 1945 Wiedeń ponownie stał się stolicą Austrii. Początkowo, podobnie jak Berlin miasto podzielono na cztery strefy okupacyjne. W latach 70. XX wieku Kanclerz Austrii Bruno Kreisky zainaugurował otwarcie Wiedeńskiego Centrum Międzynarodowego, które do dziś skupia wielkie międzynarodowe instytucje.
[edytuj] Podział administracyjny
Wiedeń dzieli się na 23 dzielnice (Bezirke), które nie są jednak samodzielnymi jednostkami administracyjnymi (samorządowymi), odpowiadającymi powiatom w pozostałych landach Austrii, a tylko częściami jednolitej administracji miejskiej. Mają jednak pewne (wąskie) uprawnienia i są okręgami wyborczymi do rady miasta, co daje im pewną tożsamość polityczną. Numery dzielnic występują na tablicach z nazwami ulic i placów. Dzielnice Wiednia to:
[edytuj] Architektura
W Wiedniu można znaleźć budowle reprezentujące wszystkie najważniejsze style architektoniczne, począwszy od romańskiego kościoła św. Ruprechta przez gotycką katedrę św. Szczepana, barokowy kościół św. Karola, klasycystyczny parlament aż do budynków współczesnych. W XIX wieku architektura wiedeńska stała się inspiracją dla innych miast byłego Imperium Austro-węgierskiego takich jak Budapeszt, Kraków czy Lwów. Zabytki znajdują się zazwyczaj w centrum, (niem. Innere Stadt).
Centrum historycznego Wiednia było otoczone murami obronnymi, które zostały zburzone w 1857 roku, by umożliwić miastu dalszy rozwój terytorialny i docelowo wchłonąć okoliczne miejscowości. W miejsce murów obronnych powstała szeroka aleja Ringstraße, wzdłuż której powstały reprezentacyjne budowle użyteczności publicznej, w tym ratusz, Burgtheater, Uniwersytet, parlament, muzeum sztuki i Opera.
[edytuj] Zabytki i turystyka
- Gotycka Katedra św. Szczepana (niem. Stephansdom) – jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych w Wiedniu. Budowla kościoła związana jest ściśle ze staraniami Babenbergów i Habsburgów o własne biskupstwo wiedeńskie. Budowa kościoła zakończyła się w 1276 roku. Przebudowa w stylu gotyckim rozpoczęła się w roku 1304.
- Ratusz (niem. Wiener Rathaus) – zbudowany w stylu neogotyckim w latach 1872–1883 został zaprojektowany przez Friedricha von Schmidta.
- Kolumna Morowa (niem. Pestsäule) – wzniesiona w stylu barokowym, zbudowana z polecenia Leopolda I na pamiątkę ocalenia go od epidemii dżumy w 1679 roku. Pomnik przedstawia Trójcę Świętą.
- Parlament (budynek) w Wiedniu – attyka przyozdobiona jest marmurowymi figurami przedstawiającymi uczonych i starożytnych mężów stanu. W środkowej części budynku znajduje się Sala Kolumnowa i Sala Przyjęć z galerią portretów.
- Kościół św. Ruprechta (niem. Ruprechtskirche) – najstarszy kościół Wiednia będący niegdyś wielokrotnie rekonstruowany i przebudowywany. Nawa główna i niższe piętra wieży pochodzą z XI w. Pierwotnie służył rybakom i żeglarzom, którzy modlili się w nim o pomyślną podróż.
- Kościół św. Karola Boromeusza (niem. Karlskirche) – bogato zdobiona budowla reprezentująca styl barokowy. Kościół zbudowany został na polecenie Karola VI, po ostatniej z kilku epidemii dżumy, które nawiedziły Wiedeń. Budowa trwała w latach 1716–1737, architektem był Johann Bernhard Fischer von Erlach. Kościół wzniesiono na planie elipsy połączonej z krzyżem greckim. W centrum fasady, na osi z kopułą, umieszczono portyk, flankowany przez dwie kolumny (dzwonnice) pokryte spiralnie biegnącymi płaskorzeźbami.
- Kościół Wotywny (niem. Votivkirche) – wybudowany w latach 1855–1879 i ufundowany przez cesarza Maksymiliana. Architekci wzorowali się na francuskich katedrach gotyckich z XIII wieku. Ta okazała, trójnawowa bazylika z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium i dwu wieżową fasadą posiada bogate detale architektoniczne: sterczyna, pinakle, kwiatony, maswerki i łuki oporowe. Kościół nakryty jest wysokimi dachami dwuspadowymi pokrytymi glazurowaną kolorową dachówką, analogiczną do dachów katedry wiedeńskiej. Dwie potężne wieże kościoła liczą po 99 metrów wysokości.
- Wiedeński Prater, największy park publiczny w środkowej Europie i jeden z największych na świecie. Park zajmuje około 1700 ha. W 1766 roku cesarz Józef II udostępnił mieszkańcom dawne tereny łowieckie Habsburgów. Dało to początek powstaniu parku rozrywki. Na Praterze znajduje się stadion sportowy im. Ernsta Happela oraz lunapark, który obecnie jest największym europejskim wesołym miasteczkiem. W lunaparku znajduje się około 280 atrakcji. Każda kosztuje w granicach od 1 do 15 Euro. Są tu dostępne prawie wszystkie rodzaje karuzel świata.
[edytuj] Pałace
- Pałac Schönbrunn (niem. Schloss Schönbrunn) – niegdyś letnia rezydencja cesarska. Za czasów Marii Teresy, został przebudowany w stylu francuskim. W pałacu urodził się i umarł Franciszek Józef I, a w 1918 roku podpisał rezygnację z udziału w rządach Karol I.
- Belweder – obiekt pełniący funkcję zespołu pałacowo-ogrodowego, który za swoich czasów był letnią rezydencją księcia Eugeniusza.
- Pałac Kinskich (niem. Palais Kinsky) – wzniesiony stylu barokowym związany jest z rodem Kinsky, który to jest właścicielem pałacu od roku 1784. Pałac wybudowany został w latach 1713–1719 przez Johanna Lucasa von Hildebrandta. Miejsce urodzin, 7 maja 1763, ks. Józefa Poniatowskiego.
- Pałac Hofburg – dawna rezydencja cesarska pełniąca funkcję pałacu zimowego. Budowa rozpoczęła się w XIII wieku, a w kolejnych epokach budynek był wielokrotnie przebudowywany.
[edytuj] Kultura i edukacja
Wiedeń jest znaczącym ośrodkiem kultury europejskiej. Oprócz licznych muzeów, teatrów i galerii sztuki, znajduje się tu gmach opery z 1861 roku, i klasycystyczny budynek Filharmonii z 1842 roku.
Pod koniec XVIII wieku tworzyli tu najsłynniejsi kompozytorzy nie tylko tamtych czasów, czego dowodem jest określenie klasycy wiedeńscy, są tak wspólnie określani Józef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwig van Beethoven, poza nimi należy wymienić choćby Christopha Willibalda Glucka, Antonia Salieriego, czy Franza Xavera Süssmayra. Wśród literatów na uwagę zasługują tu Lorenzo da Ponte czy Pietro Metastasio. Natomiast w teatrze, jedną z bardziej znaczących postaci był Emanuel Schikaneder. W wieku XIX najbardziej znaną artystyczną rodziną Wiednia byli Straussowie. Wiele miejsc w mieście może się więc szczycić również śladami obecności tych twórców.
Ważniejszymi miejscami dla kultury w Wiedniu są:
- Galeria Albertina założona została w 1768 roku przez księcia Alberta Sasko-Cieszyńskiego i jego żonę arcyksiężnę Austrii Marię Krystynę, jest jedną z największych na świecie kolekcji grafik.
- MuseumsQuartier (Dzielnica Muzeów) to kompleks architektoniczny usytuowany w dzielnicy Neubau. Całość zajmuje powierzchnię 60 000 m² co czyni ten kompleks jednym z największych tego typu na świecie. Jest miejscem wystaw, koncertów, spektakli tanecznych, wieczorów autorskich. Obszar odwiedzany jest przez ponad 3 mln turystów rocznie.
- Muzeum Historii Sztuki (niem. Kunsthistorisches Museum) to jedna z największych na świecie galerii, posiadająca w swych zbiorach niezwykle cenną kolekcję malarstwa europejskiego, sztuki starożytnej oraz monet. Muzeum otwarte zostało w 1891, 2 lata po Muzeum Historii Naturalnej (Naturhistorisches Museum). Bliźniacze niemal budynki obu muzeów, stojące naprzeciwko siebie i zaliczane są do najokazalszych wiedeńskich budowli.
- Teatr Zamkowy (niem. Burgtheater) jeden z najbardziej prestiżowych teatrów w krajach niemieckojęzycznych, oficjalne otwarty 14 marca 1741 roku. Znajduje się przy wiedeńskim Ringu. Pierwotny gmach, wzniesiony za panowania Marii Teresy, zastąpiono pod koniec XIX wieku istniejącym do dziś budynkiem, w stylu włoskiego renesansu.
[edytuj] Edukacja
Uniwersytet Wiedeński (niem. Universität Wien) założony 12 marca 1365 roku, jest najstarszą uczelnią w niemieckojęzycznym obszarze językowym. Uczelnia została założona przez Rudolfa IV. Nowoczesną organizację uczelni wprowadził Franciszek Józef. Obecnie uczy się tu ponad 60 000 studentów, a biblioteka uniwersytecka liczy ponad 2 mln tomów.
Uniwersytet Techniczny w Wiedniu (niem. Technische Universität Wien) założony w 1815 r. przez Franciszka II Habsburga jest największą uczelnią techniczną w Austrii. Obecnie kształci ponad 20 000 osób na ośmiu wydziałach.
[edytuj] Medycyna
Początki naukowej medycyny w Austrii związane są z założeniem Uniwersytetu w Wiedniu w roku 1365, na którym Galeazzo de Sancta Sophia z Padwy oraz jego austriacki uczeń J. Aygel przeprowadzali pierwsze przełomowe sekcje zwłok.
Obecnie w Wiedniu znajduje się jeden z dwóch największych szpitali klinicznych na świecie – Allgemeines Krankenhaus der Stadt Wien (AKH ). Szpital Publiczny (AKH) ma powierzchnię 345 000m², mieści 27 klinik uniwersyteckich, 10 instytutów klinicznych, 42 oddziały kliniczne, 62 przychodni ogólnych i 335 ambulatoriów specjalistycznych, 80 oddziałów zwykłych, 21 oddziałów intensywnej opieki medycznej, 51 sal operacyjnych, 21 gabinetów zabiegowych i dysponuje 2.200 łóżek. W 2009 roku w AKH przeprowadzono 48.039 operacji, personel liczył 8955 osób.Szpital Publiczny AKH , ściąga do Wiednia liczne kongresy dzięki swoim osiągnięciom naukowym i światowej reputacji. Europejski Kongres Kardiologów, który odbył się po raz czwarty w austriackiej stolicy w 2007 roku, był miejscem spotkań 40.000 lekarzy z całego świata.Do wartych odnotowania osiągnięć należy zaliczyć wstawienie najmniejszego na świecie implantu ucha wewnętrznego. Duże postępy poczyniono także w leczeniu raka, w chirurgii kręgosłupa i transplantacji komórki chrzęstnej. O znaczeniu wiedeńskiej medycyny świadczą cztery Nagrody Nobla zdobyte w XX wieku przez tutejszych lekarzy. Byli to : Robert Barany, Julius Wagner-Jauregg, Karl Landstiner oraz Otto Lewi.
Szpital w Wiedniu jest bardzo znany wśród polskich pacjentów chorujących na mukowiscydozę oraz oczekujących na łączony przeszczep serca i płuc . Ze względu na fakt, że do tej pory wykonano w Polsce ( w Zabrzu) zaledwie jeden przeszczep płuca u pacjenta z mukowiscydozą większość chorych poddaje się tej operacji w Wiedniu.
[edytuj] Transport i komunikacja
[edytuj] Kolej
Głównym dworcem był do 13 grudnia 2009 Wien Südbahnhof, którego połączenia na czas przebudowy przejął dworzec Wien Meidling. Ruch w kierunku Salzburga, Zurychu i Niemiec obsługuje dworzec Wien Westbahnhof. Połączenia lokalne obsługiwane są przez S-Bahn w Wiedniu. Do ciekawostek należą dwie koleje parkowe: w parku Prater i w Donaupark (obie są pod wspólnym zarządem i opisano je w haśle Liliputbahn Prater).
[edytuj] Lotniska
W południowo-wschodniej części Wiednia znajduje się Międzynarodowe Lotnisko w Wiedniu-Schwechat, z którego w 2010 roku skorzystało 19 691 206 podróżnych[4].
[edytuj] Sport
W mieście działają 2 duże kluby piłkarskie Rapid Wiedeń oraz Austria Wiedeń, grające w Bundeslidze. Podczas Euro 2008 na Ernst Happel Stadion rozegrano trzy mecze grupowe, dwa ćwierćfinałowe, jeden półfinał i finał. Znanym przedstawicielem innych dyscyplin jest także drużyna hokejowa Vienna Capitals.
[edytuj] Specjały kulinarne
- Tort Sachera – bardzo słodkie ciasto czekoladowe z grubą warstwą polewy czekoladowej, przekładane konfiturą morelową. Oryginalnie serwowane w kawiarni Hotelu Sacher, znane jest dziś na całym świecie.
- Wiener Melange (z franc. melanger – mieszać) – czarna kawa z "lekko ubitym" mlekiem (podobna do włoskiego Cappuccino). Do Wr Melange używa się jednak kawy niezbyt mocnej, poza tym ziarna są często kandyzowane.
- Wiener Schnitzel – panierowany kotlet cielęcy.
[edytuj] Osobistości
- Othenio Abel – paleontolog
- Alfred Adler – psycholog
- Max Adler – socjolog i austromarksista
- Albrecht II Habsburg
- Ludwig Anzengruber – dramaturg i poeta
- Hans Carl Artmann – poeta
- Jonathan Carroll – pisarz
- Hans Asperger – pediatra
- Heinrich von Ferstel – architekt
- Viktor Frankl – psychiatra i filozof
- Zygmunt Freud – psychoanalityk
- Carl Auer von Welsbach – chemik i przedsiębiorca
- Józef Poniatowski – książę, polski generał dywizji, minister wojny i Wódz Naczelny Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego, marszałek Francji. Urodził się i młodość spędził w Wiedniu
- Erwin Axer – polski reżyser teatralny
- Manuel Fettner – austriacki skoczek narciarski
- Helena Rasiowa – polska matematyczka
- Friedrich von Hayek – ekonomista
- Hans Hoelzel (Falco) – muzyk i wokalista
- Alexander Pschill – austriacki aktor
Przypisy
[edytuj] Zobacz też
- Donauzentrum – największe centrum handlowe Wiednia
[edytuj] Linki zewnętrzne
Ilustracje i media w Wikimedia Commons
Definicje słownikowe w Wikisłowniku
Cytaty w Wikicytatach
|
|
