Austria

Republika Austri
Republik Österreich
Flamuri Emblema
Himni kombëtar: Land am Berge, Land am Strome noicon     Kryeqyteti Vjena p/dh Qyteti më i madh Vjena Gjuha zyrtare gjermanishtja Kryeministri Werner Faymann Kancelari Heinz Fischer Sipërfaqja  • totale  • % ujë Kufia p/dh % km ZEE km² IZHN 0.851 Valuta Euro Zona kohore  • në verë UTC+1 UTC+2 Kodi i internetit .at Targat e automjeteve A Prefiksi telefonik +43

Republika e Austrisë (gjermanisht: Republik Österreich) është një shtet federativ në Evropën qendrore me një sistem qeverisës parlamentar. Austria kufizohet në veri nga Gjermania pastaj vijnë Republika Çeke, Sllovakia në lindje ndërsa në jug dhe perëndim gjenden Sllovenia, Italia, Zvicra dhe Lihtenshtajni. Kryeqyteti i Austrisë është Vjena. Anëtare e OKB-së Austria është që nga viti 1955.

Historia

Pas përfundimit të luftës së dytë botërore (1945) fuqitë fitues të luftës i rikthejnë shtetësinë Austrisë. Që më 27 prill u krijua qeveria në krye me kancelarin Karl Renner dhe proklamoi deklaratën e pavarësisë. Deri më 1955 kur nënshkruhet marrëveshja në mes të qeverisë dhe ushtrive fitimtare edhe Austria sikurse Gjermania ishte e ndarë në 4 zona të ushtrive fituese. Me nënshkrimin e kësaj marrëveshje Austria deklarohet si shtet neutral dhe heq dorë nga bashkimi me shtetin e gjermanëve. Pas kësaj ushtritë e paktit e lëshojnë Austrinë si shtet sovranë. Me miratimin e “neutralitetit” më 26 tetor në kushtetutën e Austrisë në vitin 1967 vendoset që dita e nënshkrimit të jetë “Dita e Çlirimit”

Austria është njëra ndër themeluesit (1960) e EFTA-së. Për shkak të deklarimit si neutrale ajo kishte mundësin e këmbimit ekonomik me dy blloqet e krijuara pas luftës. Pas luftës së ftoftë (1991) çështja e neutralitetit e ka humbur rendësin në politiken e jashtme mirëpo kjo edhe më tutje ka rëndësi në qarqet e brendshme politike.

Më 1995 Austria hynë në Bashkimin Evropian dhe më 1999 futë në tregun e vetë euronë si monedhë shtetërore.

Politika

Njësit territoriale

Austria ndahet në nëntë njësi territoriale federale (gjer.:Bundesländer)

Njësit administrative federative janë: B Burgenland, K Kärnten, NÖ Niederösterreich, OÖ Oberösterreich, S Salzburg, St Steiermark, T Tirol, V Vorarlberg, W Wien

Këto njësi administrative ndahen në njësi më të vogla në rrethe (gjer.: Bezirke) të cilat përbëhen nga vendbanimet (gjer.:Gemeinden)

Gjeografia

Sipërfaqja e përgjithshme e Austrisë është 83,870 km² dhe shtrihet rreth kordinanatve gjeografike 47 20 v, 13 20 L. Austria është një vend kontinental malor dhe sipërfaqja e përgjithshme e e saj përbëhet nga 82,444 km² tokë dhe 1,426 km² ujë.

Në pjesën perëndimore dhe jugore të Austrisë mbizotëron tereni shkëmborë i Alpeve. Pjesa tjetër e vendit në lindje dhe veri është kryesisht e rrafshët me pyje e fusha. Austria nuk ka dalje në det, lumi më i gjatë që përshkojnë atë është Danubi në veri të vendit. Pika më e ultë e Austrisë gjendet në Neusiedler (115m) dhe ajo më e lara në lartësi mbidetare prej 3,798 metrave në Grossglockner.

Ekonomia

Edhe pse Austria ka kushte më të mira natyrore e ekonomia e sajë nuk ka shënuar rritje deri vonë. Territori i sotëm i Austrisë një kohë të gjatë ka qenë në kuadër të shtetit të dikurshëm të Austru-Hungarisë, i cili në radhë të parë, ka pasur funksionin administrativ e jo edhe ekonomik. derisa shtete e Evropës Perëndimore i përfshinë një transformim i shpejt dhe procesi i revolucioni industrial. Austria mbetet ndër vendet më të prapambetura. Mungesa e qymyrit, e mineralit të hekurit dhe shkalla esnafore e zhvillimit kanë kontribuar në stagnimin e ekonomisë. Me shkatërrimin e shtetit të Austro-Hungarisë,pas Luftës së Dytë Botërore pozita ekonomike e Austrisë rrënjësisht ndërrohet. Me zvogëlimin e territorit, zvogëlohen edhe lëndët e para, pakësohet furnizimi me prodhimet bujqësore, humb edhe tregun në të cilin nuk ka pasur konkurrencë. Me shfaqjen e inflacionit në dekadat e para pas luftës së dytë botërore e përshkon kriza ekonominë e Austrisë,ndërsa kapitali i kufizuar nuk pamundur të sigurojë rikëmbjen e saj. Rrethanat e tilla knë mundësuar të depërtojë kapitali i huaj në ekonominë e saj. Gjermania naciste në vitin 1938 e bëri aneksimin e Austrisë pa ndonjë rezistencë ushtarake. Pas luftës së Dytë Botërore , në vitin 1948, filloi një proces i ri i zhvillimit ekonomik. Itensifikimet në shfrytëzimin e energjisë së ujit, në metalurgji, investimet në industrinë kimike, kanë qenë bazë e mirë për zhvillimin e industrisë. Në adaptimin e kërkesave të tregut filloi ndërrimi i strukturës industriale, duke e vënë në plan të parë industrinë mekanike dhe atë kimike. Territorializimi i saj gjithënjë e më shumë depërton në pjesën perëndimore të shtetit. Edhe pse me këtë tendencë të përhapjes së industrisë, ajo sot ende nuk është e barabartë, përkatësisht nuk është shtrirë, në tërë shtetin. Në përgjithësi, mund të thuhet se është përqendruar në rajonin e Murës, në afërsi të Vjenës, te lokaliteti Linc dhe në jug të lumit I

Demografia

Popullsia e Austrisë në janar të vitit 2009 ishte 8 milion e 356 mijë banorë. Popullsia e kryeqytetit Viena i kalon 1,6 milion banorë (2,2 milion banorë bashkë me rrethinat). Qytete të tjera të mëdha janë Grac (250 mijë banorë), Linz (189 mijë banorë), Salzburg (150 mijë banorë), Insbruk (117 mijë banorë). Sipas informacionit të botuar nga Statistika e Austrisë për vitin 2001 rreth 710,926 me kombësi të huaj jetojnë në Austri. Nga këta, 124,392 flasin gjermanisht si gjuhën e tyre amtare (kryesisht imigrantë nga Gjermania, disa nga Zvicra dhe Provinca e Bolzanos-Bozen, (Itali) Të tjera grupe etnike dhe linguistike janë serbë (135,376), kroatë (105,487); turq (123,417); 25,155 e të cilëve kanë si gjuhë të tyre Anglishten; shqiptarë (24,446); polakë (17,899); hungarezë (14,699); rumunë (12,216); arabë (7,982); sllovenë (6,902) (pa përfshirë minoritetin autokton); sllovakë (6,891); çekë (6,707); persianë (5,916); italianë (5,677); rusë (5,466); francezë (5,213); kinezë (4,938); spanjollë (4,264); bullgarë (3,503). Jeta mesatare e banorëve të Austrisë në vitin 2004 për femra është llogaritur të jetë 80,2 vite ndërsa për meshkuj 75,3 (në vitin 1971: femrat 75,7; meshkujt 73,3 vite ). Vdekshmëria e fëmijëve është 0,45%.

Kultura

Gjuha

Gjuhë zyrtare është gjermanishtja e cila flitet nga 88.6% e popullsisë. Në të vërtet në Austri flitet një dialekt i gjuhës gjermane që ndryshon shumë nga gjuha zyrtare.

• Alemanishtja (flitet në Vorarlberg si dhe në pjesë të Tirolit)
• Bairischen flitet në pjesën tjetër të vendit (7 milionë banorë)

Pakicat kombëtare të vendosura në Austri siç janë Sllovenët, Kroatët dhe Hungarezët kanë të drejta të shkollimit në gjuhen e tyre si dhe në zyre administrative lokale.

Kroatishtja dhe Sllovenishtja janë gjuhë zyrtare lokale në njësit federale Steiermark dhe Kärnten. Po ashtu edhe Romët flasin gjuhën e tyre.

Pjesmarrja e shqiptarëve në kulturën e përgjithshme austriake ka një traditë. Ndër personalitete më të dalluara ishte Aleksandër Moisiu. Përndryshe organizimi strukturorë i shkëmbimit kulturorë ka filluar më 1966, me themelimin e Shoqatës Austriake-Shqiptare.

Të tjera

• Telekomunikacioni
• Transporti
• Ushtria
• Turizmi -

• Qeveria -
• Kryetari -
• Parlamenti -
• Ministria

Shiko dhe këtë

• Shoqata "Dija"

Lidhje të jashtme

 Commons: Austria – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale

 Commons: Austria – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale

• Kryetari
• Qeveria
• Kryeministri
• Parlamenti
• HELP-Service

---

• Departamenti i turizmit
• Aeiou - Kultura Austriake
• ORF - Raditelevizoni Austriak
• Pamje nga Austria
• Country Studies - Austria