Timoria Orientalis

Repúblika Demokrátika Timór Loro Sa'e (Tetumice)
República Democrática de Timor-Leste (Lusitane)

(Vexillum) (Insigne)
Sententia nationalis: Unidade, Acção, Progresso (Latine: "Unitas, Actio, Progressus")
Linguae officiales	linguae Tetumica ac Lusitana (aliaeque 15 "linguae nationales")
Nomen incolarum adiectivum	Timoriensis Timoriensis
Carmen nationale	Pátria
Praeses	Iosephus Ramos-Horta Vicente Guterrez (vicarius)
Caput	Dilium °08 '34 Sept., °125 '24 Occ.
Urbs maxima	Dilium
Area  - Totalis  - aqua (%)	de area 154a 15 007 km² %
Numerus incolarum (anno Iulio 2006) Totalis  - Spissitudo	de frequentia .a 947 400 60/km²
PDB (anno 2007)  - Totalis  - PDB/capita	de producto 172a $459 milliones $440 (159a)
Nummus	Dollarium Americanum (et nummi proprii) (USD)
'
Circulus temporalis  - aestate (HÆ)	(UTC+9) (UTC)
Praefixum telephonicum nationis	+670
Dominium interretiale	.tl

Timoria Orientalis (Lusitane: Timor-Leste; Tetumice: Timór Loros'ae; Indonesice: Timor Timur), sollemniter Popularis Timoriae Orientalis Res Publica, est civitas Asiatica. Orientali Insulae Timoriae dimidia fere parte constat, ex qua re nomen trahit, et etiam insulis Atauri, Jacique territorioque Oecussiambeni, Occidentali in parte insulae Timoriae sito et Timoria Occidentali, quae sub dicione Indonesica est, cincto.

In principio Lusitana colonia, Timoria Orientalis Indonesiae anno 1975 adiuncta est, cum copiae Indonesienses in eam invaserunt. Anno 1999 ab Indonesia secessit et anno 2002 sui iuris plene facta est.

Historia

Timoria principio saeculi XVI a Lusitanis et a Batavis in coloniam redacta est. Post longam pugnam, Batavia Lusitaniaque inter se insulam partitae sunt: orientalis sub Lusitanorum dicione mansit, occidentalis autem pars sub dicione Batavorum.

Insula Timoria a Iaponiensibus inter Bellum Orbis Terrarum II capta est et, conflictu perfecto, Timoria Orientalis sub imperio novae Indonesiae relicta est, sed ex decreto Lusitana mansit. Die 28 Novembris 1975, rebus in Lusitania mutatis Eversione Dianthorum, Timoria Orientalis propriam libertatem declaravit. Novem diebus postea, exercitus Indonesicus denuo Timoriam Orientalem in dicionem suam redegit; annis insequentibus antiindependentistici milites Indonesienses et "manus mortis" civium stragem fecerunt. Novum plebis scitum denuo libertatem Timoriae Occidentalis 30 Augusti 1999 sanxit; Timoria Orientalis omnibus effectibus libera haud ante 20 Maii 2002 facta est. Eodem anno electus est civitatis praeses Xanana Gusmão, clandestini motus ad libertatem adipiscendam, nomine FRETILIN, ductor. Nationalis exercitus constitutus est, a quo plerique clandestini bellatores exclusi sunt dum vigiles publici qui Indonesiae servierant cooptati sunt. Nihilominus Martio anni 2006 armatarum virium pars contra primum ministrum Marium Alkatiri, qui coacte eos dimiserat, rebellavit. Rebelles milites contra Gusmão seditionem fecerunt, qui, munus primi ministri supprimens, exercitus imperium inivit. Civitas Timoriensis in bellum civile se praecipitavit. Decursu eiusdem anni, duo milia Australianorum militum et fere 500 Malaesienses, una cum aliquibus Neo-Zelandicis et Lusitanis copiis, distributi sunt in civitate tota ut cruciatorum incolarum damna repararent.

Subdivisiones

Timoria Orientalis divisa est in 13 districtus administrativos:

• Aileum (Lusitane Aileu)
• Ainarum (Lusitane Ainaro)
• Baucaum (Lusitane Baucau)
• Bobonarum (Lusitane Bobonaro)
• Cova-Lima (Lusitane Cova-Lima)
• Dilium (Lusitane Díli)
• Ermera (Lusitane Ermera)
• Lautenum (Lusitane Lautém)
• Liquicia (Lusitane Liquiçá)
• Manatutum (Lusitane Manatuto)
• Manufahium (Lusitane Manufahium)
• Oecussiambenum (Lusitane Oecussi-Ambeno)
• Viquequum (Lusitane Viqueque)

Politica

Rei Publicae Timoriae Orientalis dux Civitatis est praeses Rei Publicae, qui per suffragium universale eligitur ad quinquennale mandatum et cuius munus valde symbolicum est, quamquam is aliquibus rogationibus intercedere possit. Post comitia legislativa, praeses primum ministrum, praesertim coalitionis maioritariarum partium ducem, nominat. Dux regiminis cum sit, primus minister consilio ministrorum praeest.

Parlamentum Timoriae Orientalis (Parlamento Nacional) est unicamerale, cuius membra ad quinquennium suffragio universali eliguntur. Parlamentariorum numerus variare inter 52 et 65 potest, quamquam, exceptione facta, anno 2005 duodenonaginta eorum numerabantur, namque de primo corpore legislativo electo agebatur.

Constitutio Timoriae Orientalis secundum Lusitanae archetypum constructa est. Propter recentem libertatem, civitas administrationem et gubernationis instituta adhuc disponit.

Praesens praeses (post 9 Aprilis 2007) est Iosephus Ramus-Horta (José Ramos-Horta); primus minister Stanislaus Silvius (Estanislau da Silva).

Legislativa comitia habita sunt 30 Iunii 2007, quibus 14 partes aut coalitiones adfuerunt. Novum Parlamentum (65 membrorum) e 21 parlamentariis FRETILIN, ex undeviginti Conventus Nationalis pro Reconstructione Timoriae (CNRT), ex undecim coalitionis Actionis Socialis Democraticae Timoriensis (ASDT) et Partium Socialium Democraticarum (PSD), ex octo Partium Democraticarum (PD), ex tribus Partium Unitatis Nationalis (PUN), ex duobus coalitionis Kota/Partium Populi Timoriae (PPT), et ex duobus UNDERTIM constat. Pactio in effectu adhuc est ut nova gubernatio constituatur.

Geographia

Timoriae Orientalis politica chorographia

Timoria Orientalis maximam partem super dimidium sita est insulae Timoriae (cuius etymon a voce Malaia timur, Orientem significante, aliqui derivant, sed hoc nondum demonstratum est), quae est, in Indonesiensi archipelago, parvarum insularum Sondae maxima insula. Tota insula 30777 km² ampla est, ex quibus 15000 km² Timoria Orientali occupantur.

Freta Ombajanum et Vetarianum insulae Septemtrionem a Sondae archipelago separant. A meridie Mare Timorense Timoriam ab Australia separat. Ab occidente Indonesiensis provincia Nusa Tenggara Orientalis obiacet.

Regio maxime montuosa est. Maximum Timoriae Orientalis culmen est mons Tatamailau (2963 m. altus).

Regionis clima tropicale est, generatim calidum umidumque, cum commutatione sicca et commutatione pluviosa.

Dilium (Lusitane Díli) civitatis caput est, et etiam maxima urbs, praecipuo omnium civitatis portuum praedita. Secunda civitatis urbs Baucaum (Lusitane Baucau) est, in insulae parte Orientali sita. Dilium Timoriae Orientalis unicum internationalem aeroportum possidet.

Oeconomia

Timoria Orientalis una ex pauperrimis orbis terrarum civitatibus est cum quoad productum domesticum grossum simplicem (circa 400 millionum dollariorum anno 2003) tum quod spectat ad productum domesticum grossum pro capite (500$). Oeconomia eius adhuc in statum pristino similem restituitur post destructiones occupationis et praesertim libertatis acquisitae temporis: 70 fere centesimae infrastructurae civitatis ab Indonesiensibus copiis ac militiis consociatis, ante quam proficiscerentur anno 1999, dirutae sunt.

Fere 70 centesimae laboris in agricultura densantur, 43 centesimas nationalium opum producente. Industria debiliter crescit (textilium, cafaei transformationis) et 5 centesimas operariorum, 17 centesimas productus domestici grossi creando, adhibet. Reliqua opera ad industriam diaconiarum, praecipue circa caput congregatarum, pertinent. Fere 50 centesimae incolarum in vacuitate laboris (incluso sublabore) anno 2002 versabantur, dum 42 centesimae Timoriensium sub limine paupertatis vivunt. Magnae spes in maritima petroleariorum depositorum usurpatione ponuntur, quorum licentiae 40 fere miliones dollariorum singulis annis iam praebent. Conflictus manet cum Australia de maritimis limitibus (Hiatus Timoriae) et maris Timoriae depositorum usurpatione.

Demographia

Evolutio incolarum Timoriae Orientalis inter annos 1861 et 2010.

Linguae

Linguae Timoriae Orientalis ad duas dissimiles familias pertinent:

• subcirculus nominatus "centralis" circuli "centro-orientalis" rami Malayo-Polynesii linguarum Austronesicarum,
• familia nominata "linguae Trans-Novae Guineae" ad linguas Papuanas pertinens.

Timoriae Orientalis lingua franca et lingua nationalis lingua Tetumica est, lingua Austronesica permultis Lusitanis vocibus ac structuris grammaticis ditata. Tetumica Lusitanaque linguae linguarum officialium statum habent. Anglica et Indonesica linguae constitutionali statu "linguarum operatoriarum" gaudent.

Timoriae Orientalis constitutio etiam officialiter alias linguas agnoscit, ex quibus notabilissimae sunt:

• lingua Galolica, lingua Habuica, lingua Kemakica, lingua Mambaica, ad eundem "centralem" circulum atque Tetumica pertinentes.
• lingua Fatalukuica, lingua Bunakica, lingua Makasaica, ad familiam nominatam "Trans-Novae Guineae" linguarum Papuanarum pertinentes et in civitatis Oriente adhibitae.

Cultura

Timoriae Orientalis dies festi principalia Catholica Romana festa et principales pugnae pro libertate eventus colligunt.

Festa et dies festi

Dies	Nomen Latinum	Nomen locale Lusitanum	Annotatio
Kalendae Ianuariae	Primus dies anni	Ano Novo
mobilis	Dies Cenae Domini
mobilis	Dies Passionis Domini	Sexta-Feira Santa
mobilis	Pascha	Páscoa
Kalendae Maiae	Festum Laboris
20º Maii	Festum Libertatis	Independência	Acquisita 20º Maii anni 2002
mobilis	Corpus Christi
15º Augusti	Assumptio Beatae Mariae Virginis	Assunção
30º Augusti	Dies Constitutionis	Consulta
20º Septembris	Festum Liberationis	Libertação
Kalendae Novembres	Sollemnitas Omnium Sanctorum	Todos-os-Santos
12º Novembris	Festum Sanctae Crucis	Santa Cruz	Commemoratur strages coemeterii Sanctae Crucis, 12º Novembris anni 1991
8º Decembris	Immaculata Conceptio Beatae Mariae Virginis	Imaculada Conceição
25º Decembris	Christi Natalis	Natal