Belgiya

Ji Wîkîpediya

Koninkrijk België
Royaume de Belgique
Königreich Belgien

Keyaniya Belgiyayê


(Ala)	(Nîşan)

Sirûda netewî: La Brabançonne

Zimanên fermî

Flemenî, fransî, almanî

Paytext

Bruksel
50°51′Bk 4°21′Rh / 50.85°Bk 4.35°Rh

Bajarê mezin

Bruksel

Sîstema sîyasî

Keyîtî

- Key
- Serekwezîr

Albert II
Herman Van Rompuy

Rûerd
- Giştî
- Av (%)

30.528 km²
% 6,4

Gelhe
- Giştî (2008)
- Berbelavî

10.666.866 kes
349,4 kes/km²

Serxwebûn

1830 ji Holand

Dirav

Ewro (EUR)

Dem

UTC+1

Nîşana înternetê

.be

Koda telefonê

+32

Belgiya an jî Keyaniya Belgiyayê (wekî Belcîka, Belçîka, Beljîka, Beljîk û Beljîkistan jî tê naskirin, bi flemenî: Koninkrijk België, bi fransî: Royaume de Belgique, bi almanî: Königreich Belgien) welatek li rojavayê Ewropayê ye. Di kevê ser sinorên çar welatan: li rojhilatê welat Almanya, Lûksembûrg di kevê başur-rojhilat û Holand jî dikeve bakurê vî welatî. Beşekê mezin yê welatê Belgiyayê di kevê ser sinorê Fransayê. Herwisa beşekê biçûk ji vî welatî di kevê ser Deryaya Bakur.

Deshelata vî welatî demokratî û federalî ye, lê şahîtî (melik) jî hêj heye. Paytextê Belgiyayê Bruksel e. Bruksel dikeve navenda Belgiyayê. Herwesa Belgiya ji deh parêzgehan pêk hatiye. Bajarên dî yên Belgiyayê yên giring evin: Antwerpen, Gent, Charleroi, Luik û Brugge. Zimanên fermî yên Belgiyayê flemenî (60%), fransî (40%) û almanî (< 1%) ne.

[biguherîne] Herêmên Belgiyayê

Herêmên Belgiyayê deh in. Ji van pênc flemen (holandîaxêv) û pênc jî walon (fransîaxêv) in. Bruksel ne tevî van herêman e.

Herêmên flemen:

Herêmên walon:

[biguherîne] Berberiya herêman

Herêmên Belgiyayê: Herêma Brukselê-paytext Herêma walonan Herêma flemenan

Belgiya ji dû gelên sereke pêk tê: ew jî flemen (60%) û walonî (40%) ne. Flemen bi zimanekî (anjî dîalektek) nezîkî holandî û walonî jî bi fransî diaxifin. Li Brukselê 80% ji rûniştvanên bajêr bi fransî û ên din jî bi flemenî diaxifin, eger biyaniyên ku li Brukselê kar dikin li ber çavan neyên girtin. Ji alîyê cografîk ve Bruksel li navenda Belgiyayê dikeve û bajar weke giravekê di nav herêma flemenan de ye. Lê çiqasî bajar dikevê nav herêma flemenan jî, dîsa piranîya niştecihên bajêr ne bi flemenî, lê bi fransî diaxifin. Sedemen vê yeke jî dîrokî ne û bî tesîra zimanê fransî di sedsalên borî de girêdayî ye.

Belgiya di nav wan sînorên kû em îro dibînin di sala 1831 de hat damezrandin. Di navbera flemenan û valonîyan de hertim raqîbiyet û tengezarî hebûn, lê evyek tucara nebû sebeba şer û bihevçûnên çekdarî, ku hêjayî gotinê bin. Piştî pevajoyek dirêj ku Belgiya di nav de gelek caran bi parçebûne rûbirû ma û munaqeşeyên kûr li ser pirsa Brukselê di salên şêstî de, di sala 1970 de biryar hat girtin kû Belgiya bibê dewletek federal kû ji sê herêman pêk bê: herêma flemenan, herêma waloniyan û bajarê Bruksel. Bruksel ji ber wê yekê kirin herêmek otonom, ji ber ku herdû alîyan nekarîbûn li hev bikin, ka bajar bikêvê nav herêma kijan alî: ji bo flemenan Bruksel bajarekî ji alîyê dirokî ve bajarekî flemenî bû û herweha diket nav herêma flemenan, lê li gor waloniyan Bruksel bajarekî fransî bû û hejmara niştecihên bajêr jî evjek nîşan dida. Û ji alîyê din ve, sedemek herî giring jî ew bû, ku pêwistî bi baytextek ne di bin desthilatdarîya yekî ji herdû alîyan de dihat dîtin. Ji bo van sedeman dawîya dawî -çiqasî biryar di sala 70`yî de hatibê stendin jî- di sala 1989 de Bruksel bû herêmek otonom. Ji xeynî herêmên otonom, kû xwedî dezgehen fermî ne, her komek civakê (flemen, walon û alman) jî xwedî statû û dezgehên fermî ne. Yanî li hêlekê parlamena herêma Walonya heye û li alîyê din parlamena gelê walonî jî heye. Wek nimûne parlamena herêma Walonya tenê li ser gelê di nava sînorên herêma xwe da hukumdare, lê parlamena gelê walonî ji bo hemû mirovên walonî berpirsyare, ew li kudera Belgiya bijîn bila bijîn.